Eve Ensler: "Afghanistan is overal"
Door Janelle Brown

De romanschrijfster, toneelschrijfster en activiste achter "The Vagina Monologues" praat over de apartheid gebaseerd op geslacht, het gevaarlijke afgooien van burqaas en het zaad van geweld dat we begonnen zijn te zaaien.

Eve Ensler ging naar niet naar Afghanistan om vrouwen die ze ontmoette over hun vagina te vragen. Er waren, naar haar zeggen, dringendere zaken te bespreken: "Vrouwen worden geslagen, zijn aan het verhongeren en leven in weeshuizen. Om daar naar binnen te gaan en te zeggen: "Zo, laten we eens over je vagina praten" -- leek dan ook niet aan de orde.

In de plaats daarvan, Enslet -- de gevierde toneelschrijfster, romanschrijfster en de motor achter "The Vagina Monologues" -- heeft haar zorg voor de vrouwen in Afghanistan gericht op het veel grotere punt van de apartheid gebaseerd op geslacht. Na het bezoeken van Afghanistan, een jaar geleden, begon Ensler aan een strijd, zowel voor de bewustwording van een op handen zijnde crisis alsook voor het verzamelen van steun ten behoeve van de afghaanse feministische actiegroep RAWA, welke heimelijk de door de Taliban onderdrukte vrouwen steunt. Haar inspanningen, waaronder een uitverkocht beroemdheden-benefietvoorstelling van "The Vagina Monologues" (dit, als deel van het wereldwijde anti-geweld evenement "V-Dag"), heeft haar tot één van de meest gehoorde verdedigsters van de afghaanse vrouwen gemaakt.

Ensler heeft haar carrièrre gebouwd op de relatie tussen geslachtsidentiteit en geweld tegen vrouwen -- zoals zich dit gedeeltelijk manifesteert in de overtuigingen van vrouwen betreffende hun eigen vagina. Zij ziet zichzelf, als een radicale feministe, die mensen confronteert met datgene wat hen het meest ongemakkelijk laat voelen. Haar doel is, zichzelf werkloos te maken door het wereldwijde geweld tegen vrouwen uit te bannen, wat ze binnen tien jaar hoopt te bereiken. En toch gaat ze deze ontmoedigende taak aan met een ondeugend gevoel voor humor, een adembenemende energie en een griezelijk vermogen, iedereen die ze ontmoet -- van Glenn Close tot Hillary Clinton tot de serveerster in het café waar we aan onze koffie nippen -- in haar gedachtenwereld te betrekken.

	"Er zijn heel wat mensen die allerlei verkeerde dingen over RAWA zeggen; dat ze Maoisten zijn, ze zijn communisten. Ze zijn erg strijdlustig, ze zijn erg puur. Ze zijn zeer radicaal. En ik voel me hiertoe erg aangetrokken. Mensen noemen hen onwrikbaar. Maar bravo! Ik voel een verwante geest." Eve Ensler

Het is dan ook niet verbazingwekkend, dat Ensler felle opvattingen heeft over de huidige situatie in Afghanistan, samen met een onorthodoxe en idealistische visie over hoe we de hier plaatsvindende geweldscyclus kunnen beëindigen.

Hoe werd u zich het eerst bewust van de situatie in Afghanistan?

Ik ben me al geruime tijd bewust van de vrouwen in Afghanistan. Waarschijnlijk sinds de Taliban zich laten gelden. Ik ben altijd geobsedeerd geweest door Afghanistan. Ik heb een bepaalde mystieke verbinding ermee. Er zijn plaatsen in je ziel: Bosnië en Afghanistan zijn plaatsen waarvan ik het gevoel heb, dat ik er eerder ben geweest.

Ik zou een wereldreis maken voor mijn nieuwe boek, "The Good Body" -- een toneelstuk over vrouwen in de wereld en hoe zij hun lichaam vormen, veranderen, mutileren en verhullen om in hun cultuur te passen -- en ik realiseerde mij dat ik absoluut naar Afghanistan moest gaan. Hier is een land waar vrouwen in principe van hun lichaam ontdaan zijn. Hun lichamen zijn helemaal geen deel van de cultuur. Het leek het meest extreme, van alles wat ik bekeek.

En u kwam binnen met de vrouwen van RAWA?

We hadden RAWA op het Web gevonden, en gevraagd of we mochten komen om hen te interviewen. We ontmoetten hen in een hotel in Pakistan waar zij ons ondervroegen om te bepalen of ze ons in hun heimelijke wereld zouden meenemen. Zij namen het besluit ons te vertrouwen en namen ons mee het land in.

Daar waren deze ongelooflijke weeshuizen en scholen in Pakistan, waar meisjes opgevoed worden als jonge RAWA-vrouwen. Het was werkelijk ongelooflijk -- ze worden opgevoed als revolutionisten. Er was één groep meisjes, dat ik interviewde in een kringgesprek; zij vertelden al hun verhalen, en ieder van hen huilde terwijl de anderen hen in hun armen hielden. Dat was het meest ontroerende. Ieder van hen vertelde dat RAWA hun leven gered heeft, RAWA is hun moeder geworden. Deze meisjes zijn hun familie, hun zussen, en zij wijden hun leven aan het bevrijden van de vrouwen van Afghanistan.

Ik was compleet onder de indruk van hen. Ik ben misschien niet de meest grondige onderzoeker -- daarom ben ik geen journalist. Mensen raken mij, ze kruipen in mij en dan schrijf ik. Het is grappig, want ik ben RAWA's grootste verdediger geworden: Ik heb het gevoel vrouwen te verdedigen die voor hun leven vechten!

Waarom gebruikt u het woord "verdediger"?

Er zijn heel wat mensen die allerlei verkeerde dingen over RAWA zeggen; dat ze Maoisten zijn, ze zijn communisten. Ze zijn erg stijdlustig, ze zijn erg puur. Ze zijn zeer radicaal. En ik voel me hiertoe erg aangetrokken. Mensen noemen hen onverzettelijk. Maar bravo! Ik voel een verwante geest.

"Tien jaar geleden dachten we precies omgekeerd: We steunden de Taliban, we creëerden Osama bin Laden, we bouwen die bunkers! Dus waar geloven we in?" Eve Ensler

Heeft u het gevoel dat de crisis in Afghanistan, en de aandacht voor de situatie van vrouwen aldaar, uw missie, de onderdrukking van vrouwen uit te roeien, heeft geholpen? Zal dit ontvlammen in radicale veranderingen?

I hoop het. Ik denk dat het nu afwachten is. De situatie in Afghanistan is momenteel zo wispelturig en ononderzocht in de diepste betekenis van het woord. Ik ben geshockeerd te zien, dat we dit in het geheel niet hebben doordacht -- niet verrast, maar geshockeerd.

Wat was uw reactie toen je hoorde dat de Noordelijke Alliantie Kabul binnen gemarcheerd was en vrouwen hun burqa's afwierpen?

Ik was zo verward. Dat is precies hoe ik me tegenwoordig steeds voel: Ik heb het gevoel dat we in totale dubbelzinnigheid leven. Gedeeltelijk huilde ik van vreugde, denkende aan bevrijde vrouwen en mannen, dat mannen hun baard konden afscheren, naar muziek konden luisteren en in de straat konden dansen; en daarna voelde ik de verschrikking van was nog komen zou.

Denkt u dat de Noordelijke Alliantie zich zal gedragen nu de ogen van de wereld op hen gericht zijn?

Zou het niet ideaal zijn, als de Noordelijke Alliantie Kabul en Kandahar in gemarcheerd zou zijn en alle verschillende groepen in vrede zouden leven? Ik denk echter, dat we op het randje staan van een burgeroorlog.

Feit is dat we, als land, geen buitenlands beleid hebben. Wat is ons beleid? Als je geen beleid hebt waarin je gelooft, met een mandaat, blijf je aan het schuiven. Tien jaar geleden dachten we precies omgekeerd: We steunden de Taliban, we creëerden Osama bin Laden, we bouwen die bunkers! Dus waar geloven we in?

Naar mijn gevoel is het meest verontrustende op dit moment, nog voor het bombarderen van al die kinderen en vrouwen en gemartelde mensen van Afghanistan is, dat we geen discussie hebben gehad over een buitenlands beleid. Er is geen discussie in zicht, waar dan ook, over wat we hiervan kunnen leren.

We hebben echter veel discussies gehad over het uitroeien van het kwaad in de wereld.

"We hebben doelen, misschien; we bombarderen en we werken met een compleet hersenloze organisatie [de Noordelijke Allicantie]. En we plaatsen de toekomst van Afghanistan hierop?Nee -- omdat we niet denken aan de toekomst van Afghanistan. Het zou mij niet verbazen, wanneer we Afghanistan zouden verlaten, zo gauw we Osama bin Laden gevonden hebben, zoals we dat steeds weer gedaan hebben. Dat is wat dit probleem veroorzaakt heeft." Eve Ensler

Ik heb problemen met het woord "kwaad". "Kwaad" is werkelijk een problematisch woord. Ik leidt een schrijfgroep in een vrouwengevangenis, en de meeste vrouwen daar zijn moordenaars, die "slecht" genoemd worden, terwijl ze het niet zijn. Ze hebben iets vreselijks gedaan, en dat is absoluut een feit. Het zijn complexe, onberekenbare, verontrustend boze mensen. Zo is ook de Taliban. Dat gevoel heb ik over de Taliban.

Kwaad vernietigt dubbelzinnigheid, het reduceert dualiteit en complexiteit tot niets; het zegt dat zij donker zijn en wij licht, zij slecht en wij goed. Dat is een leugen. We hebben allemaal de capaciteit in ons tot grote goedheid en liefde, en ook tot vreselijke daden. Ik heb de beste mensen zich vreselijk zien gedragen in de ergste situaties, en de slechtste mensen goed. Wie weet waarom? Er zijn vele dingen die ons sturen. Maar ik ga niemand beschuldigen van kwaad-zijn.

Waarom creëren wij geen hoop en goedheid in de wereld [in plaats van het kwaad uit te roeien]? Er is armoede, onrechtvaardigheid en rechtvaardigheid: Hoe gaan wij als een land, de wereld van deze dingen bevrijden? Hoe kunnen wij als een land groter zijn dan we ooit waren? Hiertoe zullen we onze vrijgevigheid moeten uitbreiden, en onszelf moet zien als mensen de een verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van diegenen die arm zijn, geen scholing hebben of kansloos zijn. Hier heb ik geen woord over gehoord. In de plaats daarvan, voelt onze aanpak erg willekeurig.We hebben doelen, misschien; we bombarderen en we werken met een compleet hersenloze organisatie [de Noordelijke Allicantie]. En we baseren de toekomst van Afghanistan hierop? Nee -- omdat we niet denken aan de toekomst van Afghanistan. Het zou mij niet verbazen, als we Afghanistan zouden verlaten, zo gauw we Osama bin Laden gevonden hebben, zoals we dat steeds weer gedaan hebben. Dat is wat dit probleem veroorzaakt heeft.

Duivels advocaat zou zeggen, dat wanneer we in Afghanistan blijven en de touwtjes in handen zouden hebben, we beschuldigd zouden worden van imperialisme.

Ik denk niet dat we daar zouden moeten blijven, ik denk dat er een U.N.-macht zou moeten zijn dat fungeert als een overgangsregering en helpt met het ontwikkelen van vrouwenrechten en democratie. Ik denk niet dat het een stabiliteitsmacht zou moeten zijn, waar de Britten momenteel over praten, maar een wereld- en UN-gesteunde regering.

En waar staan de vrouwen in deze? Vijfenzestig procent van de afghaanse bevolking is vrouw en geen enkele vrouw is het leiden toevertrouwd geworden. Ik heb geen enkele vrouwelijke representatie in Afghanistan gezien. Als ik één ding geleerd heb, dan is het dit: De schending en ontwijding van vrouwen en de ondermijning van vrouwen is een indicatie van alles. Het is het primaire symptoom van een beschaving waarbij het verkeerd gaat. Kijk naar Amerika: We hebben één van de hoogste aantallen van geweld tegen vrouwen van alle landen. Waar is het volgende Afghanistan? Er werd jaren geleden opgemerkt, dat er moeilijkheden op komst waren in Afghanistan, alleen al afgaande op de problemen van de vrouwen aldaar. Welke andere landen zie je op de rand staan?

Ik denk dat Afghanistan overal is. Ik heb er een hekel aan het te zeggen, maar als we datgene wat op deze planeet speelt, niet serieus aanpakken - dat één op de drie vrouwen in de wereld verkracht en mishandeld zal worden - het is in principe onderdrukking op basis van geslacht. In Zuid-Afrika worden per dag achtenvijftig meisjes, jonger dan 14 jaar, verkracht. Er is, op dit moment, geen enkel land in de wereld waar het geweld tegen vrouwen niet uit de hand loopt. Ik heb het over een epidemie. Ik kan er zelfs niet over praten, omdat mensen het niet kunnen tolereren het aan te horen.

Zoals ik het zie, zijn we aan het eind met iets, als we niet begrijpen, dat het patriarchaat dit gedaan heeft.

Wat is dan uw oplossing?

Op de eerste plaats moeten we benoemen wat er gaande is, dat we in een paradigma van escalerend geweld leven - naar mijn mening gebaseerd, op gezamenlijke hebzucht en de ontluikende gezamenlijke globalisering van de wereld. Vrouwen zijn handelsartikelen in deze structuur: Ze zijn lichamen, dienstbaar of niet diensbaar. Ik denk, dat we moeten stoppen en ons afvragen; "Is dit het paradigma waarin we willen leven? Is dit het paradigma dat we willen? Willen we ondergaan als volk?"

James Gilligan schreef een geweldig boek: "Preventing Violence". Kort samengevat zegt hij, dat vernedering en schaamte ten grondslag liggen aan alles: Je vernedert mensen met relatieve armoede, met racisme, met kindermishandeling -- hij noemt een hele lijst. De restructurering van de wereld zal herstel van vernedering en schaamte voor zich zien liggen, in alle mogelijke vormen.

Dat is, denk ik, waar we onze gedachten over moeten laten gaan. Denken over hoe we geweld een halt toe gaan roepen; in mijn geval, geweld tegen vrouwen. Wat is geweld tegen vrouwen, de mechanismen daarachter, het traject? En dan, wat gaan we doen om het te stoppen?

Bedenkende wie op dit moment de touwtjes in handen heeft in de regering, zal dit soort ideologie aannemelijk zijn?

Ik denk niet dat dit gaat gebeuren gedurende de regeringstijd van Bush. Maar je weet het nooit, soms blijken de vreemdste mensen onverwachte leiders.

Ik fantaseer over een internationale partij, een wereld-partij. We beginnen onszelf te zien als een wereld en starten met een wereldwijde partij. Ik moet zeggen, dat ik denk dat dit de toekomst is, dat natie-staten verleden tijd zijn.

Ik neem aan dat u tegen de bombardementen bent. Toch lijkt het Afghanistan bevrijd te hebben van de Taliban.

Ik weet in mijn lijf, meer dan wat dan ook, dat geweld geweld creëert. En er mag dan wel een tijdelijke, ogenschijnlijke overwinning zijn in Kabul, maar dit geweld heeft in zoveel andere mensen iets gezaaid wat nog in ons leven komen gaat, en dodelijker is dan alles wat we gezien hebben. Ooit zelf een in onderdanigheid geslagen, met geweld verdoofd en de mond gesnoerd persoon, weet ik, dat er een tijd komt van wraak, want dat is overleven. Dat is een organisch gedeelte van wat geweld doet. Dus ik geloof niet meer in het bedrijven ervan.

Ik zeg niet, dat ik niet geloof in zelfverdediging; als iemand je iets wil aandoen, zal ik je beschermen, maar dat is iets heel anders. Ik geloof niet, dat ons geweld beter is dat hun geweld.

Heb je problemen met de Islam? Sommigen hebben de Islam ervan beschuldigd een religie te zijn, dat problematisch is voor vrouwen.

Is er een religie dat niet sexistisch is?

Ik geloof daarin dat het lichaam mooi en heilig is en vrouwen zouden altijd en overal moeten kunnen dragen wat ze willen. Als iemand een sluier draagt, omdat zij zich daarmee sexy voelt, erotisch, geweldig, krachtig, heerlijk, beschermd -- dan is dat goed. Als iemand een sluier draagt, om zichzelf buiten te sluiten, niet te bestaan, niet aanwezig te zijn, geen stem te hebben, haar rechten overdragend, niet sexueel te zijn, niet in leven -- dan heb ik daar problemen mee. Dat is de kern van mijn kijk op elk kledingstuk in de wereld. Het heeft niets te maken met sluiers.

Dat gevoel heb ik ook over religies. Als een religie een bevrijdende werking heeft op hoe wij ons verhouden tot onze lichamen, ons goed laat voelen over onze vagina's en ons doet geloven dat we liefde in onze harten hebben -- geniaal! Als het ons slecht laat voelen of schuldig of beschaamd, dan ben ik het er niet mee eens.

Denkt u dat, hoewel dit misschien pervers klinkt, de recente tragedies goed zijn geweest voor de wereld met betrekking tot het starten van een dialoog?

Ik denk dat er niets goeds is aan het feit dat duizenden mensen gedood zijn -- niets. Niemand verdient het; zij hebben er niet om gevraagd, ze hebben er niet voor getekend. Ik geloof daar helemaal niet in. Ik geloof niet dat slaan en moorden de manier is om mensen iets te leren.

Maar als deze levens al niet voor niets verloren zijn, laten we dan nu wakker worden. We moeten dit gebruiken als een appèl op ons diepste innerste, om een manier te verzinnen hier uit te komen. Ik geloof echt dat het dat is. Ik heb geluk gehad; Vijf jaar heb ik dit kleine zaadje van een gedachte, deze kleine gedachte over de vagina, zien verspreiden over de wereld. Het toneelstuk wordt nu in 45 landen, in 30 talen opgevoerd. V-Day vindt dit jaar plaats in 600 universiteiten/hogescholen in 200 steden in de wereld.

Voor mij is dit een geweldig voorbeeld geweest, hoe een wereldpartij zou kunnen zijn. Ik heb gezien hoe een gedecentraliseerd, op de gemeenschap gebaseerde organisatie echt kan werken. Als we het maar eens kunnen worden over bepaalde basisideeën: Dat alle mensen recht hebben op voedsel, onderkomen en scholing en dat zou een dogma moeten zijn waar we naar leven. Geweld beëindigen is het meest essentieel, we kunnen daar aan werken. Waar komen we allemaal samen?